شهرت اصلی احمد شاملو به دلیل نوآوری در شعر معاصر فارسی و سرودن گونه‌ای شعر با نام شعر سپید یا شعر شاملویی است، پاره‌ای از شهرت احمد شاملو نیز از نگرش جنجالی‌اش به شعر و موسیقی کلاسیک و سیاست روز سرچشمه می‌گیرد: تصحیح دیوان حافظ احمد شاملو کم‌ارزش شمرده شد، فردوسی و سعدی را می‌نکوهید و بعضی از شاعران اروپایی چون فدریکو گارسیا لورکا و پل الوار را می‌ستود، و در اواخر عمر احمد شاملو  از موسیقی کلاسیک ایرانی بیزاری می‌جست.

بیوگرافی احمد شاملو

احمد شامل، در ۲۱ آذر ماه سال ۱۳۰۴ هجری شمسی در در خانه شماره ۱۳۴ خیابان صفی‌علیشاه تهران متولد شد. پدرش حیدر نام داشت و به گفتهٔ شاملو در شعر «من بامدادم سرانجام…» از مجموعه مدایح بی‌صله مادرش کوکب عراقی شاملو، از مهاجران قفقازی بود که طی انقلاب بلشویکی ۱۹۱۷ روسیه، به همراه خانواده‌اش به ایران کوچانده شده بود.

او دوره کودکی را به خاطر شغل پدرش که افسر ارتش بود و هر چند وقت را در جایی مأموریت می‌رفت در شهرهایی چون رشت، سمیرم، اصفهان، آباده و شیراز گذراند. وی آموزش‌های دبستانی را در شهرهای خاش و زاهدان و مشهد، و بخشی از دوره دبیرستان را در بیرجند، مشهد و تهران گذراند. در سال ۱۳۳۱ به همراه پدرش، که برای سروسامان دادن تشکیلات از هم پاشیده ژاندارمری به گرگان و ترکمن صحرا انتقال یافته بود، به آنجا می‌رود و همزمان با تحصیل در فعالیت‌های سیاسی مناطق شمال شرکت می‌کند. شاملو به خاطر طرفداری از آلمانی‌ها و ضدیت با متفقین، دستگیر می‌شود، پس از آزادی از زندان به همراه خانواده به رضائیه می‌رود و کلاس چهارم دبیرستان را در آنجا سپری می‌کند و پس از بازگشت به تهران، برای همیشه تحصیلات را رها می‌کند و در یک کتاب‌فروشی مشغول به کار می‌شود.

همسر احمد شاملو

احمد شاملو در سن بیست و دو سالگی با اشرف‌الملوک اسلامیه ازدواج می‌کند. هر چهار فرزند او سیاوش، سامان، سیروس و ساقی حاصل ازدواج اول او هستند. این ازدواج به جدایی می‌انجامد و درست ده سال بعد با طوسی حائری ازدواج می‌کند که مانند ازدواج اول خیلی دوام نمی‌آورد و چهار سال بعد از او هم جدا می‌شود.

آیدای شاملو

آیدا سرکیسیان یا آیدا شاملو با نام واقعی ریتا آتانث سرکیسیان آخرین همسر احمد شاملو است و در شعرهای شاملو، به ویژه در دو دفتر آیدا، درخت و خنجر و خاطره و آیدا در آینه به عنوان جلوه‌ای خاص دارد. آشنایی شاملو با آیدا تأثیر زیادی در زندگی او دارد و باعث تحول در زندگی شاملو شد؛ به طوری که در بسیاری از مشهورترین اشعارش رد پای حضور آیدا کاملاً محسوس است. شاملو درباره تأثیر فراوان آیدا در زندگی خود به مجله فردوسی گفت: «هر چه می‌نویسم به خاطر اوست و به خاطر او… من با آیدا آن انسانی را که هرگز در زندگی خود پیدا نکرده‌بودم پیدا کردم». آیدا و شاملو در فروردین ۱۳۴۳ ازدواج می‌کنند و تا آخر عمر شاملو در کنار هم زندگی می‌کنند.

کتاب مثل خون در رگ‌های من، نامه‌های احمد شاملو به آیدا شامل بیست نامه احمد شاملو به همسرش آیدا سرکیسیان است که در سال‌های ۴۰ و ۵۰ خطاب به او نوشته است. این کتاب از سوی نشر چشمه در بهار ۱۳۹۴ روانه بازار کتاب شد.

درگذشت احمد شاملو

احمد شاملو در ساعت ۹ یکشنبه شب دوم مرداد ۱۳۷۹ در خانه خود در دهکده فردیس درگذشت. پیکر او در روز پنج‌شنبه ۶ مرداد از مقابل بیمارستان ایرانمهر و با حضور ده‌ها هزار نفر از علاقه‌مندان وی تشییع و در امامزاده طاهر کرج در نزدیکی مزار گلشیری به خاک سپرده شد.

آثار احمد شاملو

دفترهای شعر

• ۱۳۲۹-۱۳۲۳ آهن‌ها و احساس، در چاپ‌خانهٔ یمنی تهران توسط فرمانداری نظامی ضبط و سوزانده شد.
• ۱۳۳۰-۱۳۲۹ قطعنامه،
• ۱۳۳۰ آهنگ‌های فراموش‌شده.
• ۱۳۳۰ بیست و سه (۲۳)، چاپ مستقل ۱۳۳۰،
• ۱۳۳۵-۱۳۲۶ هوای تازه
• ۱۳۳۸-۱۳۳۶ باغ آینه
• ۱۳۴۱-۱۳۳۹ لحظه‌ها و همیشه
• ۱۳۴۳-۱۳۴۱ آیدا در آینه
• ۱۳۴۴۱۳۴۳ آیدا، درخت و خنجر و خاطره
• ۱۳۴۵۱۳۴۴ ققنوس در باران
• ۱۳۴۸۱۳۴۵ مرثیه‌های خاک
• ۱۳۴۸-۱۳۴۹ شکفتن در مه
• ۱۳۴۸-۱۳۵۲ ابراهیم در آتش
• ۱۳۵۶۱۳۵۵ دشنه در دیس
• ۱۳۵۶-۱۳۵۹ ترانه‌های کوچک غربت
• ۱۳۶۹ مدایح بی‌صله
• ۱۳۶۴-۱۳۷۶ در آستانه
• ۱۳۵۱-۱۳۷۸ حدیث بی‌قراری ماهان

شعر (ترجمه)

• غزل غزل‌های سلیمان ۱۳۴۷
• هم‌چون کوچه‌یی بی‌انتها ۱۳۵۲
• هایکو، شعر ژاپنی با ع. پاشایی، ۱۳۶۱
• سیاه همچون اعماقِ آفریقای خودم، (کتاب و نوار صوتی) ترجمه و اجرای اشعاری از لنگستون هیوز، نشر ابتکار ۱۳۶۲، ترانه‌های میهن تلخ، اشعار یانیس ریتسوس، (کتاب و نوار صوتی)، موسیقی میکیس تئودوراکیس، نشر ابتکار ۱۳۶۰ ترانهٔ شرقی و اشعار دیگر، اشعار فدریکو گارسیا لورکا، (کتاب و نوار صوتی)، موسیقی گیتار آتا هوآلپا یوپانکویی. نشر ابتکار ۱۳۵۹
• سکوت سرشار از ناگفته‌هاست، (کتاب و نوار صوتی) ترجمهٔ آزاد و اجرای اشعاری از مارگوت بی کل، با محمد زرین‌بال موسیقی بابک بیات، نشر ابتکار ۱۳۶۵
• چیدن سپیده دم، (کتاب و نوار صوتی) ترجمهٔ آزاد و اجرای اشعاری از مارگوت بی کل، با محمد زرین‌بال موسیقی بابک بیات، نشر ابتکار ۱۳۶۵

داستان و رمان و فیلم‌نامه

• داستان زنِ پشتِ درِ مفرغی ۱۳۲۹
• زیر خیمهٔ گر گرفته شب ۱۳۳۴
• درها و دیوار بزرگ چین ۱۳۵۲
• میراث ۱۳۶۵
• روزنامهٔ سفر میمنت اثر ایالات متفرقهٔ امریق (اوکلند کالیفرنیا)، منتشر نشده‌است

رمان و داستان (ترجمه)

• نایب اول اثر رنه بارژاول، ۱۳۳۰
• پسران مردی که قلبش از سنگ بود اثر موریوکایی ۱۳۳۰
• لئون مورنِ کشیش اثر بئاتریس بک، ۱۳۳۴
• برزخ اثر ژان روورزی ۱۳۳۴
• زنگار (خزه) اثر هربرت لوپوریه ۱۳۳۴
• افسانه‌های هفتاد و دو ملت در دو جلد، ۱۳۳۷
• پابرهنه‌ها اثر زاهاریا استانکو ترجمه ناقصی با عطا بقایی ۱۳۳۷، ترجمه کامل ۱۳۵۰
• ۸۱۴۹۰ اثر آلبر شمبون ۱۳۴۴
• قصه‌های بابام اثر ارسکین کالدول. ۱۳۴۶
• دماغ، سه قصه و یک نمایش‌نامه اثر ریونوسوکه آکوتاگوا، ۱۳۵۱
• افسانه‌های کوچک چینی ۱۳۵۱
• دست به دست نوشتهٔ ویکتور آلبا، ۱۳۵۱
• زهرخند، ۱۳۵۱
• لبخند تلخ، ۱۳۵۱
• مرگ کسب و کار من است اثر روبر مرل ۱۳۵۲
• سربازی از دوران سپری شده ۱۳۵۲
• شازده کوچولو نوشتهٔ آنتوان دو سنت‌اگزوپری. نخست در ۱۳۵۸ با نام مسافر کوچولو در کتاب جمعه منتشر شد و بار دیگر در ۱۳۶۳ به ضمیمهٔ نوار صوتی با موسیقی گوستاو مالر توسط نشر ابتکار انتشار یافت.
• بگذار سخن بگویم اثر مشترک دومیتیلا چونگارا و موئما ویئزر، با ع. پاشایی، ۱۳۵۹
• دن آرام اثر میخائیل شولوخف، ۱۳۸۲
• عیسایی دیگر، یهودایی دیگر، بازنویسی رمان قدرت و افتخار اثر گراهام گرین، در ۱۳۵۶ ترجمه شد اما تاکنون (۱۳۸۵) چاپ نشده‌است.
• گیل گمش، تهران، نشرچشمه، ۱۳۸۲

نمایش‌نامه (ترجمه)

• درخت سیزدهم اثر آندره ژید ۱۳۴۱
• سی‌زیف و مرگ اثر روبر مرل با فریدون ایل‌بیگی ۱۳۴۲
• مفتخورها اثر گرگهٔ چی‌کی. با انگلا بارانی، ۱۳۵۲
• نصف شب است دیگر دکتر شوایتزر، اثر ژیلبر سسبرون. ۱۳۶۱
• خانهٔ برناردا آلبا، عروسی خون (با بازبینی مجدد) بار اول در ۱۳۴۷، یرما سه نمایشنامه از فدریکو گارسیا لورکا ۱۳۷۹

متن‌های کهن فارسی

• حافظ شیراز به روایت احمد شاملو، ۱۳۵۴ تصحیح دیوان حافظ،
• افسانه‌های هفت گنبد، نظامی‌گنجوی ۱۳۳۶
• ترانه‌ها (رباعیات ابوسعید ابوالخیر، عمر خیام و بابا طاهر) ۱۳۳۶

شعر و قصه برای کودکان

• قصهٔ خروس زری پیرهن پری و یل و اژدها بر اساس قصه‌های لئو تولستوی با نقاشی‌های فرشید مثقالی به صورت کتاب و نوار صوتی برای کودکان
• قصهٔ هفت کلاغون، با نقاشی‌های ضیاالدین جاوید، ۱۳۴۷
• پریا با نقاشی ژاله پورهنگ ۱۳۴۷، به صورت نوار صوتی با صدای شاعر به نام قاصدک ۱۳۵۸
• ملکهٔ سایه‌ها (بر اساس قصه‌ای ارمنی) با نقاشی ضیاالدین جاوید ۱۳۴۸
• چی شد که دوستم داشتن؟ اثر ساموئل مارشاک با نقاشی ضیاالدین جاوید ۱۳۴۸
• دخترای ننه دریا با نقاشی ضیاالدین جاوید ۱۳۵۷
• دروازه بخت با نقاشی ابراهیم حقیقی ۱۳۵۷
• بارون با نقاشی ابراهیم حقیقی ۱۳۵۷
• یل و اژدها بر اساس قصه‌ای از آن گل کرالی یی‌چف، با نقاشی اصغر قره‌باغی به ضمیمه نوار صوتی ۱۳۶۰
• قصهٔ مردی که لب نداشت ۱۳۷۸

سردبیری نشریه‌ها

• هفته‌نامهٔ خوشه، شماره ۲۲ مرداد ۱۳۴۶( در سال ۱۳۴۸ با اخطار رسمی ساواک تعطیل شد.)هفته‌نامهٔ سخن‌نو (پنج شماره) ۱۳۲۷
• هفته‌نامهٔ روزنه (هفت شماره) ۱۳۲۹
• سردبیر چپ (در مقابل سردبیر راست) مجلهٔ خواندنی‌ها ۱۳۳۰
• هفته‌نامهٔ آتشبار، به مدیریت ابوالقاسم انجوی شیرازی ۱۳۳۱
• مجلهٔ آشنا ۱۳۳۶
• اطلاعات ماهانه، دورهٔ یازدهم ۱۳۳۷
• مجلهٔ فردوسی ۱۳۳۹
• کتاب هفته (۲۴ شمارهٔ اول) ۱۳۴۰
• هفته‌نامهٔ ادبی و هنری بارو، که بعد از سه شماره با اولتیماتوم وزیر اطلاعاتِ وقت تعطیل می‌شود. ۱۳۴۵
• قسمت ادبی و فرهنگی هفته‌نامهٔ خوشه، ۱۳۴۶( در سال ۱۳۴۸ با اخطار رسمی ساواک تعطیل شد.)
• همکاری با روزنامه‌های کیهان فرهنگی و آیندگان ۱۳۵۱
• انتشار ۱۲ شماره هفته‌نامهٔ ایرانشهر در لندن (شهریور ۵۷). دی‌ماه ۵۷ استعفا می‌دهد. (به علت اختلاف‌هایی با مدیر هفته‌نامه)
• سردبیر هفته‌نامه کتاب جمعه (بعد از ۳۶ شماره به اجبار تعطیل می‌شود)

مجموعهٔ کتاب کوچه

مجموعه‌ٔ کتاب کوچه واژه‌نامه‌ای است از ضرب‌المثل‌ها، تکیه‌کلام‌ها، خرافه‌ها و اصطلاحات زبان عامیانه‌ٔ مردم ایران. از سال ۱۳۶۰ به بعد با همکاری آیدا شاملو تدوین شد و پس از درگذشت شاملو کار بر روی این کتاب توسط آیدا ادامه دارد. چاپ مجلدات این مجموعه هنوز به پایان نرسیده‌است.

سایر آثار و فعالیت‌ها

• ۱۳۴۵ تهیهٔ برنامه‌ٔ کودکان برای تلویزیون به اسم قصه‌های مادربزرگ
• ۱۳۴۹ کارگردانی چند فیلم فولکلوریک برای تلویزیون: پاوه، شهری از سنگ و آناقلیچ داماد می‌شود
• ۱۳۵۰ نمایشنامهٔ آنتیگون (ناتمام)
• ۱۳۵۲ نوشتن مقدمه بر نمایشگاه نقاشی گیتی نوین زیر عنوان “پوستموس: سیری در فضاهای شعری احمد شاملو”
• ۱۳۵۱ اجرای برنامه‌های رادیویی برای کودکان و جوانان
• ۱۳۵۷ از مهتابی به کوچه (مجموعهٔ مقالات).
• محمدعلی، محمد. «گفت‌وگو با احمد شاملو». گفت‌وگو با احمد شاملو، محمود دولت‌آبادی، مهدی اخوان ثالث. تهران: نشر نقره، ۱۳۷۲، ۸۰-۹.
• در بارهٔ هنر و ادبیات دیدگاه‌های تازه، گفت‌وشنودی با احمد شاملو. حریری، ناصر. چاپ سوم، تهران: نشر آویشن و نشر گوهر زاد، ۱۳۷۲.
• شب‌های شعر خوشه. شاملو، احمد. تهران: انتشارات گل‌پونه، ۱۳۷۷، ۴۰۴۶۶۶۳۹۶۴ ISBN. ‌

جوایز شاملو

• ۱۳۵۱ جایزه‌ٔ فروغ فرخزاد
• ۱۳۶۹ دریافت جایزه‌ٔ Free Expression سازمان حقوق بشر نیویورک Human Rights Watch
• ۱۳۷۸ جایزه‌ٔ استیگ داگرمن Stig Dagerman، آذر محلوجیان جایزه را به نمایندگی دریافت کرد.
• ۱۳۷۹ جایزه‌ٔ واژه آزاد (هلند)

شعر شاملو

دهانت را می بویند مبادا گفته باشی دوستت دارم
دلت را می پویند مبادا شعله‌ای در آن نهان باشد
روزگار غریبی است نازنین
و عشق را کنار تیرک راهوند تازیانه می‌زنند
عشق را در پستوی خانه نهان باید کرد
شوق را در پستوی خانه نهان باید کرد
روزگار غریبی است نازنین
و در این بن بست کج و پیچ سرما
آتش را به سوخت بار سرود و شعر فروزان می‌دارند
به اندیشیدن خطر مکن
روزگار غریبی است نازنین
آنکه بر در می کوبد شباهنگام
به کشتن چراغ آمده است
نور را در پستوی خانه نهان باید کرد
دهانت را می بویند مبادا گفته باشی دوستت دارم
دلت را می پویند مبادا شعله‌ای در آن نهان باشد
روزگار غریبی است نازنین
نور را در پستوی خانه نهان باید کرد
عشق را در پستوی خانه نهان باید کرد
آنک قصابانند بر گذرگاهان مستقر با کُنده و ساطوری خون آلود
و تبسم را بر لب‌ها جراحی می‌کنند
و ترانه را بر دهان
کباب قناری بر آتش سوسن و یاس
شوق را در پستوی خانه نهان باید کرد
ابلیس پیروز مست سور عزای ما را بر سفره نشسته است
خدای را در پستوی خانه نهان باید کرد...

منبع:ایمنا